Heilige Tegels Meesters & Monniken

Graag maken wij, Freek Mayenburg en Frits Lobel, samen met u een bedevaartreis langs de afbeeldingen op antieke tegels, borden en een enkele gevelsteen van Heiligen, Meesters & Monniken. Een grote diversiteit wordt dan zichtbaar over dit onderwerp, want ook het geloof werd zeer zeker niet overgeslagen in allerlei kunstuitingen op o.a. linnen, glas en keramiek. Het geeft een beeld hoe onze voorouders in respect dachten over de verhalen uit de Bijbel die als onderwerp centraal stond. Toegevoegd met persoonlijke interpretaties vloeiden verschillende zienswijzen in religieuze creativiteit uit het vaak geoefend penseel van de vele schilders. Het blijft verbazen te zien hoe op één enkele Bijbeltegel zomaar ca.10 personen en ook nog een aantal dieren op een voor en achtergrond onder een wolkenhemel staan afgebeeld. En dan moest men daar in grote discipline nog eens ca. 200 stuks van maken in de productie. Heel anders is dat met de tegels waar monniken en biddende mensen op zijn geschilderd, daar zien we meestal 1 persoon over de hele tegel, of hooguit 2 in kleiner formaat. Een tegel met 1 grote monnik is dan wel meer uitgebeeld in details van kleding en attributen wat wij graag willen zien. We gaan de monniken beknopt eens nader bekijken, wie en wat zijn zij, wat zijn hun taken, waar staan zij voor?

Religie & Rituelen

Het woord monnik komt uit het Grieks (monachos) dat “eenzaam en alleen” betekent. Met de aanduiding monnik wordt in het christendom iemand bedoeld die omwille van het Koninkrijk Gods religie en rituelen, armoede, gehoorzaamheid en zuiverheid belooft, de zogenaamde professie van de Evangelische raden. Monniken wonen meestal bij elkaar in een klooster of abdij waar ze een speciale dagindeling hebben die helemaal gewijd is aan het gebed en de beschouwing. Er bestaan echter sinds de 13e eeuw ook de zogenaamde bedelorden waarvan de monniken een actief bestaan hebben in de samenleving. De aanduiding voor een vrouwelijke monnik is moniaal of non. Omdat de aanduiding non een pejoratieve bijklank heeft gekregen is anno 2014 het woord zuster meer gebruikelijk. Vrouwelijke monniken op tegels zijn zeldzamer.


Fotoalbum: Monniken en religie op antieke tegels, (1A)


Fotoalbum: Monniken en religie op antieke tegels, (1B)


Kluizenaars & Kapucijnen

Verschillende families onder de orden kunnen we benoemen als; Augustijnen, Benedictijnen, Cisterciënzers, Dominicanen, Franciscanen, Jezuïeten, Kapucijnen, Karmelieten, Kartuizers, Norbertijnen, Trappisten, Redemptoristen, Congregatie van Sint-Jan. Een in afzondering levende monnik wordt heremiet, kluizenaar of anachoreet genoemd. De beroemdste van deze kluizenaars zijn de heilige Paulus van Thebe en de heilige Antonius van Egypte.

 


                              Mogelijk een Kapucijner monnik.                                                                                                                     Mogelijk een kluizenaar


Monnikenwerk

Monniken hadden vele taken, ze brouwden bier en wijn, verbouwden het land, verzorgden zieken en leerden kinderen en ouderen lezen en schrijven en bidden ze dagelijks. Vroeger schreven monniken ook boeken over, want de boekdrukkunst was nog niet uitgevonden. Zonder hen zouden er vele klassieke werken verloren zijn gegaan. Er zijn overigens door vele branden in kloosterbibliotheken ook vele boeken wel verloren gegaan. Het kopiëren van een bijbel kostte zonder illustraties een jaar. De kopiist had een zwaar leven, hij moest vaak in en koude ruimte werken en soms knielend. Het was geconcentreerd werk en moest in stilte gebeuren. Hij liep het risico om blind te worden, een bochel te krijgen of pijn over zijn hele lichaam. Het was een vorm van ascese, net als bidden en vasten. De monnik kon er zijn fantasie en verlangens mee beteugelen.

 


Boven: schotel met de tekst EERT GOD. 16e eeuw

Plaat Delfts met interieur kerk. 18e eeuw



De Merovingische cursief kon nog in één pennenstreek geschreven worden, maar de Karolingische minuskel moest gekalligrafeerd worden, hetgeen meer werk betekende voor de kopiist. Hij schreef eerst met een gekloofd riet en in de Karolingische tijd met een vogelveer. Aan het einde van de oudheid maakte de papyrusrol plaats voor het vlakke perkamenten vel. Men had nu geen twee handen meer nodig om de rol vast te houden. Men kon een blanco boek naast het te kopiëren boek leggen, met een hand vrij om in het blanco boek te schrijven. De papyrusrollen werden meestal nog hardop voorgelezen, maar in de Karolingische tijd werd het “stil” lezen gangbaar. Daardoor werd een innerlijke dialoog met de tekst mogelijk. Perkament werd gemaakt van schapenhuiden. Om Cicero of Seneca te kopiëren was er een hele kudde schapen nodig. Behalve kopiisten waren er voor de vervaardiging van een boek nog correctoren, rubricatoren, schilders, verluchters en inbinders nodig. Hoewel het kopiëren van een boek oorspronkelijk als een meditatieve bezigheid werd gezien en de boeken eenvoudig waren, werden ze later kostbaar en versierd met goud en edelstenen. Er werden vaak boeken gestolen, ze werden ook aan een ketting vastgelegd ter inzage. De monniken selecteerden of censureerden hun teksten niet: ze volgden de tekst getrouw, ook al waren het soms heidense teksten waar ze het mogelijk totaal mee oneens waren. Er waren overigens ook monniken en kloosterzusters die zelf literatuur schreven.


Tegel met geestelijke met toga en kelk. 17e eeuw

 Elke monnik leerde lezen en schrijven door alle 150 psalmen uit zijn hoofd te leren. Daarnaast moest hij ze volgens de regels van Benedictus voortdurend herhalen om zich de woorden in te prenten. De kloostergemeenschap zong elke week alle psalmen. Dit doordrong de monnik van het bestaan van een spirituele werkelijkheid waardoor hij kon onthechten van de aardse wereld. De geweldscultuur van de Franken en de Gallo-Romeinen werd in het klooster vervangen door een wereld van onthechting.

Hier laten wij de monniken met rust, want dat willen zij. Er is heel veel over hun te vertellen, letterlijk boeken vol, maar dat zou buiten ons bestek over religie en monniken op antieke tegels gaan vallen. Persoonlijk ben ik ze ooit eens stevig gaan verzamelen, om dat ik jaren in een Monnikenstraat heb gewoond in mijn eigen “klooster” van 925 m2. Lectori Salutem. Frits Lobel.

Tegel met twee monniken met kruizen. 17e eeuw


Fotoalbum: Monniken en religie op antieke tegels, (1C)


Versiering aan gevel  huis met griffioenen en een monnik in een habijt.
De Zarken 4 Monnickendam.