Chinezen op antieke tegels


Chinezen op antieke tegels

 

Bijgaand treft u vele verschillende afbeeldingen met Chinese personen op antieke tegels. Dat wil niet zeggen dat deze soorten maar te kust en te keur voorkomen. Ze zijn sporadisch te vinden in het decoratieve totaaldecor van de Nederlandse tegels en zijn zeker gezocht door verzamelaars. Het hoekornamentje ontbreekt vaak wat een fraai open karakter van de paarse en blauwe Chinese decoratie laat zien. Tegels met wel een hoekornamentje zoals een spinnetje en soms een ossenkop of iets anders doen het qua decoratie ook erg goed. Vaak zijn de afbeeldingen niet extreem groot in uitvoering op een enkele na. Er zijn mij echter geen wanden of schouwen bekend met uitsluitend een Chinese decoratie, ze zijn los geplaatst zomaar tussen andere onderwerpen in waarin ze vaak niet echt pasten en zeker opvielen. Want de import van het Wan-li porselein inspireerde Hollandse porseleinbakkers om vanaf 1620 hun producten te vernieuwen. In navolging van Chinese decoraties werden schotels, kommen en kannen, uitbundig versierd. Zo ontstond ook soms een opmerkelijke mix op de tegelwanden van overgenomen Boeddhistische symbolen en Chinese mystiek naast Bijbelse taferelen en Hollandse landschappen met zelfs hier en daar een herdertje. De Hollandse tegelwand liet opnieuw een allochtoon tintje zien naast de enkele zeldzame tegels met Romeinse en Moorse krijgers die we al eerder kenden uit rond het begin 1700.

Tegel met Chinese vrouw in kleur uitgevoerd. 18e eeuw.


17e eeuwse gravure met oud Chinees foltertuig dat werd gebruikt om te straffen.De houten halskraag stond bekend als de straf van de Kea of Cangue. Coll: Edwin van Drecht

Tegel met Chinees in een foltertuig.
Omstreeks 1700.

Militaire officieren en andere mensen die een misdaad hadden begaan in China werden aan lichamelijke straffen onderworpen. De straf (bekendstaand als Kea of Cangue) bestond uit een zwaar houten raam wat gesloten kon worden. Het woog tot wel 50 kg en had een opening voor het hoofd en (soms ook)voor de handen.

De schuldige werd met deze kraag tentoongesteld aan het publiek met een opschrift over zijn misdaad. Tot wel een maand lang moest de persoon de kraag dragen. Hij kreeg dan wel te eten en te drinken.


Chinese persoon met halskraag en opschrift over zijn vergrijp.

Chinese persoon met halskraag en opschrift over zijn vergrijp.

Chinese personen met halskraag.


Chinoiserie

In West Europa maakte men dus vanaf het eind van de 15e eeuw kennis met het naar Europa getransporteerde Chinees porselein uit de Ming-dynastie waarop later het Delfts blauw is gebaseerd. Italiaanse en later ook Portugese en Spaanse handelaren verkochten dit ‘witte goud’ aanvankelijk sporadisch in Holland. Het was zo duur dat alleen de allerrijksten het konden betalen. In 1602 werd de scheepslading van het Portugese schip de St. Jago buitgemaakt door twee Zeeuwse VOC-schepen. De buit, die voor een groot deel bestond Chinees porselein, werd vervolgens voor een kapitaal bedrag geveild in Middelburg. Hierdoor werd het Chinees porselein bekend en bemind onder een breder publiek. De VOC zou het voortaan zelf op grotere schaal uit China gaan importeren. Dit exotische aardewerk werd al gauw zo populair dat de Hollandse productie van aardewerk in gevaar dreigde te komen. Om hun bedrijven te redden bootste men het Oosterse porselein na en was het “Delfts blauw” geboren. Voor de decoratie keek men o.a. naar illustraties of prenten uit reisboeken en handboeken met modellen voor grafiek. In de gouden 17e eeuw kwamen al spoedig scheepsladingen vol porselein, lakwerk, ivoor en zijde met de scheepvaart mee terug naar West-Europa. Daarmee groeide de fascinatie voor China, of Cathai, zoals het land toen nog genoemd werd. Al gauw werden de Chinese kunst en decoratietechnieken in vorm en kleur door de Europeanen gekopieerd. In de tweede helft van de 17e eeuw raakte Europa naast de tulpenmanie, ook in de ban van alles wat Chinees was. De rijken richtten kamers in voor hun verzamelingen Chinees porselein en verkleedden zich op feestjes zelfs in Chinese stijl. Deze chinoiserie, die in de 18e en vroeg 19e eeuw op haar hoogtepunt is, betreft vooral de toegepaste kunsten.


Vier tegels met Chinese vrouwelijke personen in kleur uitgevoerd. 18e eeuw


Fotoalbum: Chinezen op antieke tegels (1)

De tegels in de twee fotoalbums dateren allemaal van rond 1700.  Op twee na, het eerste exemplaar., en de tegel met Chinese tuin.


Fotoalbum: chinezen op tegels 18e eeuw (2)


Van Ming tot Ping-Ping

In musea, op veilingen en particuliere verzamelingen zijn Chinese tegels later gevoelsmatig in een vierpas of meer, weer bij elkaar geplaatst als dat kon. Ook komen er meerdere aantallen voor met de mooie “Chinezen tuinen” die wij een andere keer zullen behandelen. Tevens komen er soms grotere tableaus voor met een complete Chinese vertelling in de 18e eeuw gemaakt. Deze hebben prachtige heldere kleuren en vormgeving met mystiek gepenseelde voorstellingen van rituelen en draken. Het zijn vaak wat duurdere tegels of tableaus, je hebt er wel enige ‘Ping-Ping’ voor nodig…

Maar hoe dan ook, de belangstelling voor alles wat Chinees is, was in de Nederlanden gewekt. En meer dan dat, met grote “Delfts blauwe” gevolgen welke is gebaseerd op het in het einde van de 15e eeuw naar Europa gebrachte Chinees porselein uit de Ming-dynastie. De Hollandse afbeeldingen op porselein, aardewerk en tegels, zijn vaak nuchter en tijdsgebonden in hun opzet; koetjes en kalfjes, bloemetjes en bijtjes. De Bijbeltegels worden als groep vaak al te gemakkelijk allemaal als “historisch” aangemerkt. Maar het bijzondere van de Chinese decoraties op o.a. tegels is dat zij vergeleken met de Europese die een -‘vooruitgang’ belangrijk vonden,- de Chinezen afbeeldingen veel meer traditioneel georiënteerd waren. We zien tegels met afbeeldingen van lijfstraffen, tempelrituelen, jonken op het water, klederdrachten, het keizerlijk hof, de lange vlecht van de mandarijn, krijgslieden, de Samoerai, voorstellingen uit de opera met rituele dans en zelfs bouwwerken in pagode stijl. De meesten als personen weergegeven dus. Dieren als centraal decor en andere typisch Hollandse voorstellingen zien we niet op de naar Chinese voorbeelden geschilderde tegels. Wel soms een vogel of vis als vrij groot hoekornament. Het valt mij op dat het de toch wel ludiek te noemen Hollandse tegelschilders is gelukt, -dat zij de discipline hebben kunnen opbrengen,- om de Chinese voorstellingen op de tegel met rust te laten en geen typisch Hollandse toevoegingen hebben gedaan. Mocht u toch een Chinese voorstelling hebben met op de achtergrond een molen, boerderij, twee koeien en struikgewas, dan horen we dat graag…

 


Tegelviertjes met Chinese personen. Omstreeks 1700


Tegel met Chinese personen en Chinese jonk. Omstreeks 1700       



Tegel met Chinese personen en Chinese jonken.
Omstreeks 1700.
Blokje tegels rechts Coll: Tegel Museum Otterlo


Tegels met Chinese personen.
Omstreeks 1700.
Coll: Tegel Museum Otterlo.       
      

Tegel met Chinese personen. Omstreeks 1700 Coll: Tegel Museum Otterlo.

Titel van 17e eeuws boek 'Het GEZANTSCHAP 
Der NeerlandtSche OoSt-IndiSche Compagnie' (1665).
Coll: Edwin van Drecht.


Gravure uit bovenstaand boek met Chinese personen. 17e eeuw. Coll: Edwin van Drecht

Tegels met Chinese personen.
Omstreeks 1700.Coll: Tegel Museum Otterlo.    


Fotoalbum: Chinezen op tegels, 18e/19e eeuw


Engeland, 18e eeuw

Andere productieplaatsen van Chinese tegels

Tegels met Chinese voorstellingen werden niet alleen in Nederland gemaakt. Uiteraard ook in China, en verder in Frankrijk, Duitsland, Engeland en diverse andere landen werd dit type tegel vervaardigd. Een aantal wordt hieronder getoond.                  


Frankrijk, 18e eeuw


Frankrijk, 18e eeuw


Frankrijk, 18e eeuw

Frankrijk, 18e eeuw

Tegel met Chinese persoon.Periode 1650-1700. Mexico.


Duitsland, 18e eeuw


Tegels van porselein met Chinese personen. 1e kwart 18e eeuw. China.


Tegels met Chinese personen. 18e eeuw. Frankrijk?


Koninklijke Chinezen uit Makkum…

De Koninklijke Tichelaar in Makkum heeft in 1950 het artistieke penseel weer opgepakt met een meer dan prachtige serie tegels met Chinezen. De serie bestond uit 55 stuks met wit fond en idem met zwart fond. In 1970-1980 startte zij een tweede serie met dezelfde vaardigheid maar met aanvullende voorstellingen. Ca. 100 Chinese personen zijn te bewonderen op tegels van Tichelaar. De uitvoering is gaaf en van hoge kwaliteit. Het subtiele afwijkende kleurgebruik met vele mengkleuren zijn een lust voor het oog naast de mooie tussentonen en krachtige volvlak tonen daar waar nodig. De penseelvoering is knap en met vaste hand gedaan. Vooral de “trek” (contour) van de figuren, die nauwkeurig moest aansluiten tegen het zwarte fond, is bij de zwarte tegels zorgvuldig uitgevoerd. De onderlinge dikte van de lijnen zijn een spel op zich. Wat opvalt is dat de tegels met een wit fond allen enkele zeer dun geschilderde Chinese lettertekens of symbolen hebben onder elkaar geplaatst. Deze karakters versterken nog eens de Chinese uitstraling. Bij de zwarte uitvoeringen is dat weggelaten, waarschijnlijk omdat de dunne lijntjes tijdens het bakken dicht vloeiden. Ik weet zeker dat ze het wel met grote inzet geprobeerd hebben. Deze opmerkelijke serie Chinezen op tegels konden wel eens de nieuwe “spijkertegels” van nu , maar zeker van de toekomst worden. Dus jongelui…grijp uw kans.


Chinezen op tegels (Makkum-serie)  1


Chinezen op tegels (Makkum-serie)  2



Veld van 4 Makkumse chinezen. 2e helft 20e eeuw

Veld van 9 Makkumse chinezen met een maat van 10 x 10 cm.
2e helft 20e eeuw


Chinezen op tegels (Makkum-serie)  3


Twee tegeltableaus met Chinese figuren. 20e eeuw en geschilderd door Bob Sytsma.


Er bestaat ook een kleine serie midden 20e eeuwse tegels waarop erotische taferelen staan afgebeeld geïnspireerd vanuit de kamasutra. 
Om deze tegels te zien klik hier.